Historija

TERITORIJALNI RAZVITAK GORAŽDA DO DRUGOG SVJETSKOG RATA

U tipu i teritorijalnom razvitku Goražda ogledaju se nekoliko uticaja. Na prvom mjestu to su uticaji njegovog geografskog i topografskog položaja, a zatim uticaji zanimanja stanovništva i društvenih odnosa.

Prije svega osnovnu crtu, u topografskom razvitku i tipu varoši čini njena izduženost duž puta Ustiprača-Foča lijevom stranom Drine. Taj put predstavlja glavnu i najdužu ulicu pored koje je veliki dio kuća i radnji. Ta ulica duga je 2 km. Kao što se Goražde u novije vrijeme širi duž druma prema Foči sve do Vitkovića, također se varoš širi i duž druma prema Sarajevu, te isto tako drugu glavnu ulicu čini onaj put koji dolazi iz Čajniča, prolazi kroz varoš i vezuje se na sjeverozapadu sa sarajevskim. Prema tome prave ulice su samo one koje su sr obrazovale duž krakova glavnih drumova koji prolaze kroz Goražde, drumom.

Ostale ulice su mahom sokaci. Ti sokaci su većinom bez imena ili se jednostavno zovu imenom stanovnika, npr. Mujkovića sokak, Ćehovića sokak i dr. Također i neki dijelovi varoši zovu se imenom glavnih stanovnika, npr. Hadžićka mahala, Vranska mahala i dr.

Kako je izgledalo Goražde u srednjem vijeku, pa i u tursko doba, ne može se tačno znati. Po predanju varoš je bila znatno velika. Međutim takvo predanje je bez osnove. Vjerovatno je nekad ranije grad obuhvatao dva dijela: današnje mjesto kao jedan dio i naselje Sopotnicu udaljeno 3 km na desnoj strani Drine kao drugi dio.

Sve do 1465, pa do okupacije 1878. godine Goražde je bilo u sastavu Turske i ono se naravno i dalje izgrađivalo, te se u isto vrijeme, a vjerovatno i ranije, težište gradskog života prenosilo na današnje mjesto. U XVIII i XIX vijeku, pa sve do pred kraj turske vladavine u Bosni Goražde je bilo muslimansko i pravoslavno naselje, iako se naseljavaju i katolici.

Stara čaršija predstavljala je najrazvijeniji dio grada sa mnogobrojnim dućanima i drugim radnjama. Na lijevoj obali Drine postojao je karavan-saraj ( prenoćište za trgovce), koji je izgorio za vrijeme požara 1725. Taj požar potaknuo je Sinan-pašu Sijerčića da sagradi veliki han, također spram mosta, vjerovatno na mjestu pomenutog karavan-saraja.

U današnjem parku pored Drine na lijevoj strani, odmah blizu pomenutog hana, niže starog mosta, postojao je han Kolobara sve do 1942, kada je izgorio, a pripadao je vakufu Džaferbega Sijerčića. Takođe, postojao je još jedan han koji je pripadao Huseinu Obarčaninu. Porušen je 1960. radi podizanja vatrogasnog doma. Ovi hanovi su služili kao prenoćište i odmor putnicima i trgovcima koji su navraćali i prolazili kroz Goražde.

Onaj dio varoši koji se od nekadašnje stare čaršije pružao duž druma prema Foči zove se mahala. Prijašnja stara čaršija i današnja Mahala su najstariji dijelovi muslimanske varoši. U Mahali je džamija Sinan-bega Sijerčića iz kraja XVIII vijeka.

Dio varoši na desnoj strani Drine sastojao se od dvije mahale: Vranske i Hadžićke.

U novije vrijeme Goražde se počelo širiti duž puta koji ide za Čajniče, a otkako je kroz Goražde prošla željeznička pruga i sagrađena željeznička stanica 1939. taj dio grada na desnoj strani Drine od tada dobija sve veći značaj.

Muslimani imaju pored džamije groblje gdje su se sahranjivali otmjeniji i imućniji. Postojalo je i jedno veće muslimansko groblje na desnoj strani Drine koje se 1955. napušta radi izgradnje Radničkog doma. Sem toga pojedine muslimanske porodice imale su svoja posebna groblja. Pravoslavno groblje postoji na desnoj strani Drine u neposrednoj blizini naselja kolijevke, dok je opšte pravoslavno groblje kod crkve u naselju Sopotnici 3 km od grada.

U teritorijalnom razvoju poslije drugog svjetskog rata ( 1945) dolazi do izgradnje novih ulica, modernizacije i izgradnje užeg centra, kao i pojava i ubrzani teritorijalni razvoj prigradskih četvrti i naselja. Nekadašnja periferna naselja i sela kao Obarak na sjeveroistoku, Vitkovići i dio Zupčića na jugozapadu i Popov Do na sjeverozapadu su postala moderna predgrađa, a Vitkovići čine i jednu vrstu centra prigradske zone. Do 1952 Vitkovići su bili malo seosko naselje sa svega nekoliko kuća. Stanovništvo se bavilo zemljoradnjom, a jedan broj njih splavarenjem.Za potrebe raznih preduzeća i njihovih radnika sada su izgrađeni ne samo Vitkovići, nego i pojedini dijelovi novog grada Goražda.

Samo od 1945. – 1961, pored važnih privrednih objekata , izgrađeno je u državnom sektoru oko 1130 stanova sa 45.200 m2 stambene površine dok je u privatnom sektoru izgrađeno 680 stanova sa 27.200 m2 stambene površine. Pored toga podignute su zgrade Narodnog odbora sreza, Radničkog doma, Pošte, Narodne banke, Sekretarijata unutrašnjih poslova, Osiguravajućeg zavoda i dr., a postojeće zgrade koje su se mogle upotrijebiti za druge ustanove su renovirane. Sem toga asfaltirani su svi prilazi drumova ka Goraždu i sve ulice grada. Izgradnja ovih objekata i podizanjem novih industrijskih kao što su Fabrika azotnih jedinjenja, preduzeća ”Pobjeda”, te drugih sporednih objekata uslužnog karaktera Goražde je dobilo sva svojstva savremenog grada.

U Goraždu se nalaze sve ustanove sreskog značaja: Narodni odbor, Sreski sud, Sresko javno tužilaštvo, Narodni odbor opštine, Dom zdravlja, pošta i dr. Kulturno-prosvjetne ustanove su tri osnovne škole, dvije škole učenika u privredi, Gimnazija, Ekonomska škola, Tehnička škola, Radnički dom sa čitaonicom, bibliotekom i bioskopom i jedno zabavište.

POSTANAK I PROŠLOST

Prahistorijski period

Povoljna klima, plodno tlo, bogatstvo šuma, dobar geografski i topografski položaj samog mjesta pored Drine, mnogi prirodni izvori, sve su ovo bili najpovoljniji prirodni uslovi koji su pružili mogućnost da su se još u davnoj prošlosti , na mjestu današnjeg Goražda udružili ljudi i podigli naselja. Prvi poznati tragovi naselja u Goraždu i u njegovoj neposrednoj blizini na osnovu iskopina vode nas u mlađe kameno doba ( neolitsko doba ) u vrijeme oko 2.300 godina p.n.e. Tragovi neolitskih ljudi nađeni su na dva mjesta , i to u dolini Podhranjenske rijeke , u Popovu Dolu na lijevoj strani Drine, kao i u selu Zupčićima u Lugu, 3.5 km uzvodno od grada na desnoj strani Drine. Tu su nađeni bodeži od kamena, kamene sjekire, kameni čekić, vaze, razno posuđe od glinene opeke i raznog drugog kamenog alata.

Ovaj kraj bio je nastanjen ilirima. Na ovo nas upućuje naziv mjesta Glamoč. Ovo naselje nalazi se sjeverozapadno od grada, udaljeno 2.5 km , a smješteno je u malom dolinskom proširenju kroz koje protiče Glamočki potok i uliva se u Podhranjensku rijeku u samom gradu. Od ilirskih plemena koja su bila nastanjena u ovom kraju bili su Autarijati.

RIMSKI PERIOD

Krajem XIX vijeka područje duž Drine bilo je predmetom pažnje od strane arheologa. Prilikom ispitivanja nađeni su duž rijeke Drine mnogobrojni antički spomenici. Pouzdano se zna da je postojalo naselje na mjestu Goražda u Rimsko doba. O ovome svjedoče brojni predmeti i iskopine. Rimsko naselje na mjestu Goražda bilo je podignut na rimskoj cesti koja je išla od Jadranskog primorja. To rimsko naselje kasnije je vjerovatno tokom raznih najezdi i borbi bilo potpuno razoreno i uništeno.

SREDNJI VIJEK

Vjerovatno su Slovenski doseljenici u VI odnosno VII vijeku zatekli staro rimsko naselje već u ruševinama. Zna se da je Gornje Podrinje zajedno sa Goraždem bilo sve do 1376. u sastavu stare raške države. Od te godine cijelim ovim područjem vlada bosanski ban Tvrtko koji je proširio granice svoje države. Nakon njegove smrti oblašću Gornjeg Podrinja  koja se zvala ”Drinska knežina” ili ”Drina ” upravljali su ,humske vojvode iz porodice Hranića. Njihovo porijeklo vodi iz sela Kosače kod Goražda na lijevoj strani rijeke Osanica. Prvi vojvoda bio je Sandalj Hranić. Poslije njegove smrti vlast je preuzeo 1435. njegov sinovac Stjepan Vukćić Kosača, koji se 1437. potpuno otrgnuo od bosanskog kralja i neovisno gospodario ovim krajevima sve do svoje smrt 1466.Poslije njegove smrt, naslijedio ga je njegov sin Vlatko. On je ujedno posljednji vladar ovih oblasti.

Danas u okolini Goražda postoji još dobar broj spomenika koji ukazuju na prošlost ovih krajeva u srednjem vijeku. To su mahom stećci postavljeni negdje osamljeno , a negdje u manjim skupinama kao na području Međurječja, Ilovače. I dr.

Goražde je kao naselje ralativno staro. Na mjestu današnjeg Goražda postojalo je jedno naselje još 1220. godine koje se zvalo Vasa. Goražde kao trgovačko naselje spominje se od 1379. godine u vezi s dubrovačkom karavanskom trgovinom, jer su Dubrovčani kao trgovci imali svoje ispostave na svim važnijim drumovima u ondašnjoj Bosni.

Ime Goražda u prvi mah izgleda da vodi korijen od riječi goreti. Međutim, istaknuti filolog prof.dr. Jovan Vuković smatra da ime grada potiče od slovenske riječi gorazde.

GORAŽDE U DOBA AUSTROUGARSKE VLADAVINE

Austrougarske čete generala Filipovića došle su u Goražde oko oktobra 1878. godine. Austrougarska okupacija izmjenila je iz temelja položaj i stanje u ovoj pokrajini. Period okupacije karakteriše se donekle opadanjem Goražda, mada je u izvjesnom smislu bilo napredka: podizanje škole, širenje prosvjete, građenje boljih drumova, kojima je Goražde bilo spojeno sa Čajničem, Fočom, Rogaticom i Sarajevom. Značajan događaj u razvitku varoši bio je da su neke muslimanske porodice otišle i odselile se u Tursku. U periodu okupacije dolazi do novog jačeg doseljavanja pravoslavnog življa u Goraždu, a također dolaze katolici i Jevreji. Pored kafana počinju se otvarati i razni drugi lokali. Goražde sve više mijenja izgled. Varoš u to vrijeme postaje više trgovački, a manje zanatsko mjesto.

GORAŽDE U RAZDOBLJU IZMEĐU DVA SVJETSKA RATA

Prvi svjetski rat donio je Goraždu velika stradanja U toku rata u Goraždu su bili skoncentrisani veliki odredi austrougarske vojske koji su odatle upućivani prema Crnoj Gori i Srbiji. U Goraždu se tada austrijske vlasti ponašaju vrlo surovo , osobito prema pravoslavnom življu. Tada su zabilježena masovna stradanja stanovništva. U razdoblju između prvog i drugog svjetskog rata u varoši nije došlo do znatnih promjena u privrednom i društvenom životu grada. Goražde je imalo opštinsku upravu, žandarmerijsku stanicu. Sem toga imala je jednu četverogošnju školu , poštu, bolnicu, jednog ljekara, jednog apotekara, kreditni ured. 5. avgusta 1932. godine Goražde je dobilo električno osvjetljenje. Struja je dovedena iz hidrocentrale u Mesićima.

U toku drugog svjetskog rata Goražde preživljava teške dane. Sam grad vise puta prelazi iz jednih u druge ruke. Komadanje Jugoslavije i njena podjela negativno su se odrazile i na samo Gorazde. U aprilu 1941. godine u grad ulaze njemačke i talijanske jedinice, vlast formiraju i jedni i drugi, a osim toga formirana je i vlast Nezavisne drzave Hrvatske (NDH). Kako je tada stanovnistvo grada u nacionalnom pogledu bilo mjesovito, opet se nasla prilika za medjusobno sukobljavanje. To se naročito odrazilo pljačkanjem i ubijanjem muslimana od strane četničkih, a pravoslavaca od strane ustaških elemenata, koji su se stavili u službu okupatora i njegovih sluga. U tom sukobu najvise strada muslimansko stanovništvo.

U okolini Goražda u toku drugog svjetskog rata partizanske jedinice vodile su žestoku borbu protiv okupatora . Konačno oslobođenje desilo se 6.03.1945. tada je nastupio za grad nov perio koji karakteriše velikim društveno-ekonomskim napretkom.

IZVOR: ”GORAŽDE U PROŠLOSTI I DANAS” ; autor prof. Rasim S. Živojević

90-TE

Završetkom drugog svjetskog rata ovdje se zivjelo u nadi da se vise nikada neće ponoviti strahote rata. Velikosrpski prohtjevi i planovi oko stvaranja takozvane “Velike Srbije”, doveli su do toga da Srbija i Crna Gora uz pomoć velike većine bosanskih Srba i cjelokupne JNA, aprila 1992. godine izvrši agresiju na BiH. Bio je to početak još jednog genocida nad muslimanima BiH, desetog po redu. U ovom ratu Goražde i stanovništvo grada našlo se u posebno teškom položaju. Goloruko stanovništvo pruža otpor, kako ne bi doživjelo sudbinu Čajniča, Rogatice, Foče ili Visegrada…

Grad je bez vode, struje i hrane. Jedini način da se dodje do minimalne količine brašna za porodicu bio je “Put spasa” do Grepka. A onda je i taj put bio presječen. Svaki dan blokade bio je presudan, svaki goraždanski dan bio je posebna priča. U vremenu neizvjesnosti, teških iskušenja i nezamislive patnje, Gorazde je sačuvalo svoje dostojanstvo. Jedna od najvećih bitaka za Goražde bila je operacija “KRUG” augusta 1992. godine. Operacije su izvele Prva i Trideset prva drinska udarna brigada. Borbe su trajale četrdeset dana i završile su trijumfalnim ulaskom u grad oslobodilačkih jedinica u grad preko jakih cetnickih uporišta: Desana i Povrsnice. Akcija je izvedena na dva ratišta: napadom na kote Hranjen i Oštro na jednoj strani i Petibor, Trovrh i Tvicjak na drugoj strani. Izvodjenjem operacije “KRUG” neprijatelju je nanesen težak poraz. Oslobodjeno je 150 km2 prostora, došlo se do oružja i municije, ojačao je moral naših branitelja. Sve ovo je ukazalo, da je na gorazdanskom prostoru stasala jaka Armija branitelja koja je sposobna poraziti do zuba naoružanog neprijatelja. Ova operacija, ne samo da je borcima dala moral nego je i omogućila gradu da bar donekle normalno živi.

Nakon oslobadjanja 150 km2 na lijevoj obali Drine, 14. Septembra iste 1992. godine počela je akcija za oslobodjenje teritorije na desnoj obali Drine. Akcija je uspješno završena 18. septembra 1992. godine, a izvele su je jedinice Četrdeset trece i Trideset prve Drinske brigade. Razbijena su neprijateljska uporišta na: Kolijevkama, Visevicama i Biljinu, te oslobodjena naselja: Bare, Krsnica, Zupcici, Potkozara i još neka sela. Tada je cijeli teritorij Gorazda bio slobodan.

Jedini bosansko-hercegovacki grad na Drini koji se uspio odbraniti u ovom ratu je Goražde i svi njegovi branitelji s pravom nose naziv heroji i sam grad je Heroj. Ako se ovom doda i strateska vaznost za BiH i Federaciju onda Gorazde sigurno zaslužuje veću pažnju, da se u njemu osiguraju uvjeti za bolji život i zapaženiji razvoj.

Izvor: www. bpkgo.gov.ba